Hoogleraar Leiderschap & Managementontwikkeling Bas Kodden blijft zichzelf uitdagen
Het zit in ons mensen opgesloten. Als je ergens angst voor hebt, blijf je er het liefst zo ver mogelijk vandaan. Dus, als je hoogtevrees hebt, komt het niet in je op om te leren vliegen. Toch? Nou ja, behalve als je Bas Kodden (51) heet en altijd op zoek bent naar een manier om jezelf in de hoogste staat van bevlogenheid te brengen. Waar een ander het een prestatie vindt om één marathon te lopen, is het in zijn geval doodnormaal om op alle zeven continenten een marathon te lopen.
Het zijn twee momenten uit zijn leven waarmee je meteen heel mooi een deel van zijn karakter kunt blootleggen. De geboren en getogen Raaltenaar kiest niet voor de gebaande paden en al helemaal niet voor de gemakkelijkste weg. “Ik heb één talent en dat is doorzettingsvermogen”, zegt hij er zelf over.
Je kunt het gerust een groot talent noemen, want het heeft hem gebracht waar hij nu staat. Professor, doctor, meester, dat zijn de titels die inmiddels onlosmakelijk aan zijn naam zijn verbonden. Titels waaraan hij overigens weinig waarde hecht. Hij begint er zelf in ieder geval niet over.
Ook niet over zijn huidige functies bij de vermaarde Nyenrode Business Universiteit: hoogleraar Leiderschap & Managementontwikkeling, coördinator van het Centrum voor Strategie, Organisatie en Leiderschap en directeur van het Excecutive MBA-programma en het Fulltime MBA-programma. “Leiderschap is geen positie, maar een vak waarin je veel tijd moet stoppen.”
Heb je in de laatste jaren wel eens een keer in de spiegel gekeken en dat je dacht: verrek, ik ben wetenschapper geworden?
“Nee, nog steeds niet.”
Wetenschap staat zo ver van ons, de gewone man, af…
“Voor mij ook hoor. Ik kom ook uit Salland hè. Man, vroeger had ik ook alle ontzag voor een instituut als Nyenrode. Nog steeds trouwens. En nu ben ik één van de directeuren…”
Natuurlijk wordt hij gewaardeerd om de inhoud, zijn deskundigheid, maar Bas Kodden valt ook op door zijn verschijning. In een chique omgeving waar de maatpakken en stropdassen de boventoon voeren, loopt hij rustig rond in T-shirt, colbert en sneakers. “Af en toe een toga omdat het protocol dat verlangt, maar anders is dit inderdaad mijn dagelijkse outfit. Ik heb 20 dezelfde shirtjes, 5 paar dezelfde broeken en 2 paar gympies.”
Het past bij hem. Niet tegendraads omdat je zo graag de rebel wil spelen, maar het wel leuk vinden om overal een beetje tegenaan te schuren. Het verschil tussen de twee houdingen zit ‘m in het respect voor de mensen met wie je dagelijks omgaat. Hij voelt zich er ongelooflijk thuis. “Nyenrode staat voor ambitie en energie. De mensen die daar komen, willen allemaal iets. Die willen allemaal groeien.”
Het rebelse in hem maakt dat hij wel uitspraken durft te doen als het zijn eigen vakgebied betreft. Maar, komt het gesprek op politiek – waar hij overigens echt wel een mening over heeft – dan houdt Bas zijn mond dicht. “Het kan heel snel in een verkeerde context worden geplaatst en dan gaat het een eigen leven leiden. Bovendien beschik je vaak over een tekort aan informatie en is het me veel te gemakkelijk om aan de zijlijn een beetje te roeptoeteren.”
Neem ons even mee naar jouw jeugd. Wat voor jongetje was je? Was je leergierig, meegaand of was er al iets van een rebel te herkennen?
“Mwaaah, in de basis was ik een lief ventje, maar ik had ook wel iets van rebellie in me. Mijn ouders zaten beiden in het onderwijs en alles in het gezin Kodden stond in het teken van sporten en reizen. Ik was een gemiddelde leerling. Hoefde niet al teveel moeite te doen, maar was allesbehalve briljant.
Met 17 jaar kwam ik van het VWO en ik wilde graag studeren. Iets met leiding geven, sport, organiseren en spanning. Politieacademie, dat moest het worden, maar daar kon je pas op je 19de terecht. De commissaris van de politie in Raalte tipte me om een jaartje rechten te doen. Samen met heel veel maten uit Salland gingen we naar Groningen. Nog niets meegemaakt in het leven en daar zat ik dan op een kamertje van 3 bij 3. In het begin was ik echt eenzaam, maar we hebben het leven wel gevierd! Recht was niet mijn ding, maar ik ben wel in zeven jaar afgestudeerd op fiscaal recht. Puur op wilskracht. Waarom fiscaal recht? Ach, de boekjes waren wat dunner, ha ha.”
De wind mee
In de praktijk (werkstage bij een groot adviesbureau) kreeg hij de bevestiging dat ook de cultuur niet bij hem paste. “Een kantoor van 12 hoog. Iedereen in pak. Controllers op links, fiscalisten op rechts. Eén van de leidinggevenden schetste mij het toekomstbeeld. Elke 4 jaar een stapje hoger en over een jaar of 16 zou ik op zijn niveau kunnen zitten. Hij had een enorme buik en was toe aan zijn derde huwelijk. Nou, toen wist ik meteen wel dat dit niet mijn toekomstdroom was.”In een andere rol en bij een ander bedrijf proefde Kodden voor het eerst hoe het was om leiding te geven. Eerst een team van 5 mensen, maar het groeide al snel richting 13, 14 personen. Dat smaakte naar meer en op z’n 27ste begon hij vanuit de woonkamer in Utrecht met Finale, een werving- en selectiebureau. Enkele jaren later waren er 3 vestigingen (Rotterdam, Utrecht en Zwolle) en had hij tientallen mensen op de loonlijst staan. “Ik dacht dat ik het succes aan de kont had hangen. Dat het allemaal te danken was aan mijn energie, bevlogenheid en doorzettingsvermogen, maar we hadden gewoon de wind mee. De bedragen, die elke maand door mijn vingers gleden, verveelvoudigden zich. En toen kwam de eerste klap. Klanten en erger, grote debiteuren, gingen failliet. Ik had nog geen verlies meegemaakt en ineens verdween het geld als sneeuw voor de zon. Daarna kwam 9/11 er nog eens overheen en kregen we te maken met fors omzetverlies. Tot wel 70%! Om te overleven moesten we zelfs een vestiging sluiten.”
Merkte je ergens dat je de grip kwijt was?
“Ja, volledig. Je zou kunnen zeggen dat we te snel zijn gegaan, maar er zijn ook zaken op ons af gekomen die we niet hadden kunnen voorzien. Mijn eigen conclusie in 2004: ik ben nog niet goed genoeg voor het ondernemerschap. Dat ik weliswaar juridisch onderlegd ben – hoewel, ik heb overal een 6- op gescoord – maar ik moest met mezelf aan de slag. Eigenlijk wilde ik naar Nyenrode, maar dat was te duur. Dus, terug naar Groningen om daar bedrijfskunde te studeren. Dat was precies wat ik zocht. De 4-jarige opleiding heb ik in 2,5 jaar afgemaakt. Door mijn ondernemersavontuur kon ik heel gemakkelijk filteren wat relevant en irrelevant was. Dat brengt me bij één van mijn helden, Kurt Lewin, de grondlegger van de sociale psychologie. Zijn meest bekende uitspraak is: ‘there is nothing as practical as good theory’.”
Het zette hem enigszins op het juiste spoor, maar het laatste zetje in de goede richting werd gegeven door een toevallige ontmoeting met Herman Kuipers. Deze hoogleraar aan TU Eindhoven ging met emeritaat en zag in Kodden een groeibriljant die hij nog wilde ontwikkelen. “Ruim een jaar lang kwam ik elke zondag bij hem over de vloer. Hij heeft me begeleid in alles wat ik nodig had om een wetenschapper te worden.”
Dus, je bent min of meer ontdekt?
“Ja, zo zou je het kunnen zeggen. Deze man heeft me heel vaak en provocerend een spiegel voorgehouden. Ik was in Groningen afgestudeerd op een scriptie over medewerker tevredenheid. Zegt professor Kuipers tegen mij: ‘Onder welke steen heb jij gelegen? Het draait niet om tevredenheid. Als jij tevreden was, dan zat je hier niet. Je bent betrokken. Dat is al beter, maar wat ik in jou zie, is iets anders, namelijk bevlogenheid. Ik stond perplex, maar de boodschap kwam wel binnen. Uiteindelijk draait alles om werkmotivatie. De juiste welteverstaan…”
Kuipers zag de drie kenmerken van bevlogenheid in hem: vitaliteit, toewijding en absorptievermogen. Dus, Bas aan de slag met dat concept met als doel om een proefschrift te schrijven dat zo goed was dat hij kon promoveren op Nyenrode. Alleen, de dienstdoende hoogleraar aldaar gooide het zo in de prullenbak. “De literatuur was redelijk en de kwaliteit van de opzet was goed, maar ik moest er een kwantitatief onderzoek van maken. Met andere woorden: ze zagen me met een jaar graag terug. Dankzij mijn toewijding stond ik na twee maanden al weer voor de deur. De hele fundering van het onderzoek was volledig veranderd. Alsof je een auto van gas ombouwt naar elektrisch. En gelukkig vonden ze het dit keer een prima stuk en ben ik in 2011 gepromoveerd.”
Zijn promotor hoogleraar vroeg hem vervolgens om college te geven aan een van de MBA-groepen. Mannen en vrouwen van rond de 40 en veelal in een leidinggevende functie. “Zijn argument was dat ik 30.000 of meer uren had gestudeerd, 30.000 uren of meer had ondernomen en met miljoenen had gespeeld. Of ik dit niet wilde combineren in een college. Had ik nog nooit gedaan, maar ik heb gewoon al mijn verhalen verteld. Met alle pieken, dalen en hobbels en op basis van de 4 seizoenen. Dat het goed gaat in de lente, dat je oogst in de zomer, dat je in de herfst het verval niet ziet aankomen en in de winter out of control bent. Na drie uur hadden de aanwezigen de tranen in de ogen staan en kreeg ik een groot applaus. In dit college kwam voor hen alles bij elkaar. Zij zijn de pragmatisten die op zoek zijn naar wat ze nodig hebben om een betere ondernemer en leidinggevende te worden. Dat is ook mijn zoektocht geweest. Waar mijn collega’s wetenschappers zijn vanuit de theorie heb ik ervaring met ondernemerschap en een bedrijf opgericht vanuit de woonkamer.”
En het bedrijf, hoe ging het daar verder mee?
“Het was een zegen dat ik het in 2014 van de hand kon doen. Heb er ontzettend veel van geleerd. Ben er allesbehalve rijk van geworden, maar dat bleek uiteindelijk een dikke plus. Anders was ik binnen geweest op mijn 40ste en had ik hier misschien niet gezeten.”
Voel je dan soms dezelfde eenzaamheid als op het zolderkamertje in Groningen?
“Leiderschap is per definitief eenzaam. Je hebt continu te maken met dilemma’s en (mogelijke) confrontaties en jij moet de beslissing nemen. Als ondernemer ben je ook nog eens schizofreen. In mijn geval was ik aandeelhouder, leidinggevende en manager. Als leidinggevende wil je op korte termijn een oplossing, terwijl de manager het graag voor zich uitschuift vanwege de financiële consequenties. En als aandeelhouder maak je je zorgen over de liquide middelen, want dan kan de waarde van de aandelen laten dalen. Als ondernemer heb je continu het gevecht tussen hart en ratio en dan moet je ook nog eens nadenken over de toekomst van het bedrijf…
Je krijgt nauwelijks coaching, feedback en sociale steun. Ik begeleid daarom ook een aantal grote ondernemers én ook topsporters. Een luisterend oor, feedback en af en toe moet je ze even op hun donder geven. Tegenwoordig maak ik iedere dinsdagmiddag (13.00 tot 18.30 uur) vrij. Iedereen – inclusief de lezers – zijn welkom om een kop koffie te komen drinken. Mijn collega’s verklaren me voor gek. Een tiende van mijn werkweek! Maar, ik draai het graag om. Het geeft energie én het levert nieuwe dingen op!”
Ga je in gesprek met Bas Kodden, dan duurt het niet lang voordat je iets meekrijgt van de bevlogenheid die hem zo kenmerkt. Een interview kan dan op sommige momenten
zelfs de vorm aannemen van een gastcollege. Met tips en trucs voor ondernemers en leidinggevenden die we onderweg zo even meepakken en die terug te vinden zijn in zijn boeken. Zoals hoe je kunt omgaan met dilemma’s en confrontaties. “Natuurlijk is dat lastig, maar als je het kunt
zien als cadeautjes…”
Paradoxaal reageren
Ieder mens wordt gedreven door drie triggers: angst, ego en empathie. Het is dan volgens de geboren Sallander juist de kunst om paradoxaal te reageren. “De meeste leidinggevenden stappen uit op angst. Dan krijg je de slechtste vorm van leiderschap: laissez faire. Op angst moet je instappen en op ego en empathie moet je uitstappen.” Kodden plakt er graag een getal aan. “Wist jij dat één op de negen werknemers actief gedemotiveerd is? Destructief bezig is om het voor teams en leidinggevenden onmogelijk te maken? Deze bevers knagen aan jouw stoelpoten. Een voorbeeld: jij bent de leidinggevende in een vergadering met 25 teamleden. De bever, we noemen ‘m Willem, maakt iemand in jouw aanwezigheid helemaal kapot. Welke trigger gaat er bij jou af?”
Euuuuh, angst?
“En waarom?”
Omdat je het gevoel hebt dat je moet ingrijpen?
“Je proeft ‘m al. Als de veiligheid van het groepsproces in het geding is, heb je geen andere keuze dan dwars door je angst heen te gaan. Door hem in de groep te confronteren en van repliek te dienen. Negeren is de slechtste vorm van leiderschap. De kunst van het confronteren zit ‘m in geweldloze communicatie. Slechts een enkeling beheerst deze vaardigheid. In dit geval moet je Willem rechtstreeks aanspreken: ‘Ik proef ontzettend veel negativiteit in jouw opmerking en ik observeer ook negativiteit bij mijn collega’s. Mag ik je uitnodigen om met die gedachte te stoppen? Als je niet stopt met dat gedrag, neem jij de beslissing om ontslag te nemen. Ik accordeer dat’. Je gebruikt je stem en de groepsdruk, maar het is geweldloze communicatie. Deze wedstrijd heb je met 3-0 gewonnen.
“Heel veel leidinggevenden maken de fout door in kwantiteit te denken. Zijn alleen maar bezig met uren maken. Dat ging bij mij niet anders. Maar het gaat niet om kwantiteit. Zelfs niet om kwaliteit. Als leidinggevende heb je slechts één opdracht en dat is intensiteit. Als je er moet zijn, dan moet je er volledig zijn.”
Bore-out
Zelf heeft Kodden zich de afgelopen 4 jaren verdiept in het thema rebellie. “En ik ben er achter gekomen dat het helemaal niet over rebellen gaat. Originaliteit en probleemoplossend vermogen, dat zijn vandaag de dag de kerncompetenties om innovatie en creativiteit te bevorderen. Een beetje rebellie kan handig zijn als de organisatie zichzelf vastdraait of een leidinggevende niet thuis geeft, maar het moet geen doel op zich zijn.” Hij blijft zichzelf prikkelen en uitdagen volgens de uitgangspunten van de flowtheorie. “Ik heb er duuzenden voorbij zien komen, maar eentje springt er echt uit. Dat is er notabene één uit 1975. Werkeisen aan de ene kant en kennis/vaardigheden aan de andere kant. Doe je dingen die je niet aankunt, dan kom je in een burn-out terecht. Maar wat wordt onderschat, is het effect van de bore-out. Je doet al jaren hetzelfde werk, maar jouw kennis en vaardigheden zijn gegroeid door toegenomen ervaring.”
Inmiddels heeft Bas Kodden een aantal boeken op zijn naam staan. Zelfs internationale bestsellers. “Als ik schrijf, dan vraag ik me continu af wat de opbrengst is. Mijn boeken moeten doorspekt zijn van zaken die je morgen kunt veranderen. En ze moeten vooral goed onderbouwd zijn. Een wetenschappelijke basis hebben. Kan overigens ook prima uit ruim opgedane ervaring komen. Dan wordt het in ieder geval geen gebakken lucht. Een hoogleraar ondernemerschap van een andere universiteit riep in de tweede maand van corona doodleuk dat je een slechte ondernemer bent als je niet door de crisis komt. Zelf nooit iemand in dienst gehad en dan zoiets roepen. Woest was ik op die man.”
Zie je jezelf eigenlijk als geboren ondernemer?
“Nee, dat denk ik niet. Ik geef te gemakkelijk geld uit, terwijl goede ondernemers op de centen zitten. Wat ik heel goed kan, is mensen in vervoering brengen en resultaten boeken met teams. Ben meer een geboren teamleider, de aanjager. Misschien een generaal die de troepen aanstuurt.”
Tot slot, hoe zit het met dat hardlopen? Een marathon op elk continent. Pff…
“Op Nyenrode hadden we een Sport Leadership Program voor 14 tot 18 Olympisch- en wereldkampioenen. Dat inspireerde mij om een marathon te lopen in de vijf werelddelen die model staan voor de Olympische ringen. Toen bleek er een club te zijn van mensen die op elk van de zeven continenten een marathon hebben gelopen. Ik was meteen verkocht. Na Nederland, Amerika, Zuid-Afrika, China, Australië en Brazilië loop ik op 13 december de zevende op Antartica. Op het ijs is een vierkant van iets meer dan 20 kilometer gecreëerd die je dus tweemaal moet afleggen. Wordt een bizarre tocht, zeker ook vanwege de omstandigheden.”
